Ikona i Topór

Nic lepiej nie ilustruje charakterystycznego dla dawne Rusi związku materialnej walki z duchowym uniesieniem niż dwa przedmioty, jakie tradycyjne wieszano na honorowym miejscu na ścianie każdej chłopskiej chaty: topór i ikona.

Topór był podstawowym narzędziem Wielkorusi, niezastąpionym instrumentem podporządkowywania lasu potrzebom człowieka. Topór był środkiem płatniczym i  zakopywali je wraz ze zmarłym. Był narzędziem wszechstronnego użytku. Nadworna broń monarchii rosyjskiej. Główna broń do tłumienia rebelii w XVII wieku oraz przez chłopów do terroryzowania prowincjonalnych wielmożów i urzędników podczas ich powstań. Żywy symbol oporu. Trzy śmierci Tołstoja, Wiśniowy sad Czechowa – tu pojawia się motyw toporu.

 Ikona, czyli obraz religijny, była wszechobecnym przypomnieniem wiary, dającym doświadczalnym przez los mieszkańcom pogranicza poczucie prawdziwego bezpieczeństwa i wyższego celu.  Historia ikon ujawnia się zarówno stanowiącą ich podłoże łączność z Bizancjum, jak i oryginalność ewolucji kultury ruskiej, choć pierwsze ikony najprawdopodobniej powstały w Egipcie i Syrii jako portrety nagrobne. Walka ikonoklastów z mnichami by osłabić ich władzę i zniszczyć wszystkie ikony. Przegrali a w 787 roku oddawanie czci ikonom zostało usankcjonowane na drugim soborze nicejskim – ostatnim z siedmiu uznanych przez świat prawosławia za powszechnie obowiązujący.

Pierwsza ikona – została cudownie odbita przez Jezusa z litości dla trędowatego króla z Edessy. Teologia wyrażana obrazami.

Tendencje, zauważalne już w XI i XII-wiecznym malarstwie bizantyjskim i rozwijane w okresie późniejszym:

Odrealnianie postaci na ikonach

Wprowadzenie niespotykanego dotychczas bogactwa szczegółu, kolorów oraz kontrolowanej intensywności emocjonalnej.

Każde miasto miało swoją odrębną sztukę malowania, np. Nowogród – żywe kompozycje o kanciastej linii i czystych barwach, dominowała jasna czerwień, Twer – dominował kolor jasnoniebieski, Psków – podobnie jak w Nowogrodzie, większy nacisk na rozjaśnianie pozłoty na szatach, Jarosławl – wiotkie, wydłużone postacie, podzielając ogólne zamiłowanie do prostszej i bardziej wystylizowanej kompozycji.

Postać Andrieja Rublowa – trójca starotestamentowa

Rzeźba była w Moskwie nie znana, płaskorzeźba w czasach kijowskich całkowicie zanikła

Rozwój malarstwa ikon i kultu nastąpił w XIII i XIV wieku w okresie osłabienia władzy politycznej. Obrazy ukazywały wizerunek wyższego autorytetu, rekompensując nadszarpnięty status świeckich książąt. W rezultacie ikona była często ucieleśnieniem najwyższą władzę zbiorowości, przed którą składano przysięgi, rozstrzygano spory oraz kroczono do boju.

Najbardziej czczona ikona na Rusi – Bogurodzica Włodzimierska.

Rozwój ikonostasu – przegrody z ikonami, stanowiącej najbardziej oryginalny wkład Rusi w zastosowanie ikon. Najstarszy zachowany ikonostas – w Moskwie na Kremlu w soborze Archanioła (Rublow)

Car jest żywą ikoną Boga jak całe cesarstwo prawosławia jest ikoną niebieskiego świata.  

Bibliografia: J.H. Billington, Ikona i Topór. Historia kultury rosyjskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,