Wstęp do hinduizmu

• Sanatanadharma (wieczna tradycja) – pojęcie hinduizmu

Pojęcie hinduizmu pojawiło się stosunkowo późno – dopiero w XIX wieku Anglicy zaczęli używać tej nazwy. Właściwym określeniem hinduizmu jest sanatanadharma.. To bardzo szeroki termin, w którym zawiera się głęboka wewnętrzna mądrość. Z sanatana dharmy wyłoniły się: współczesny hinduizm, buddyzm, dżinizm i sikhizm, wywarła ona także znaczący wpływ na wiele innych późniejszych religii i tradycji. Termin sanatana dharma odnosi się do rzeczywistości wiecznej. Sanatana dharma odzwierciedla bogactwo i głębię nauki o Jaźni w jej czysto filozoficznym, dlatego wysoce racjonalnym i nieodparcie pięknym, sensie.

• Sansara i reinkarnacja w hinduizmie

Dosłownie oznacza „nieustające wędrowanie” czyli kołowrót narodzin i śmierci, cykl reinkarnacji, któremu od niezmierzonego okresu podlegają wszystkie żywe istoty włącznie z istotami boskimi (dewy). Po każdym kolejnym wcieleniu następne jest wybierane w zależności od nagromadzonej karmy. W buddyzmie wyzwolenie z sansary następuje dzięki kroczeniu szlachetną ośmioraką ścieżką, która prowadzi do nirwany.

Łańcuch/krąg kolejnych wcieleń po śmierci. Dusza wędruje i naradzamy się w nowym ciele. Dusza zmienia ciało jak człowiek ubranie. Dotyczy wszystkiego, uznaje istnienie różnych planet światów, wymiarów. Świat materialny jest więzieniem a świat ducha czymś dobrym, honorowym.

• Moksza jako cel praktyk hinduistycznych

Jest to wyzwolenie, wyrwanie się z kręgu sansary i tym samym zaprzestanie przyjmowania kolejnych wcieleń po śmierci (reinkarnacji). Jest to doświadczenie za życia, jakie towarzyszy całkowitemu rozpadowi identyfikacji z ego. W tym sensie moksza może być rozumiana jako stan jedności z Bogiem.

Jeden z terminów na określenie religijnego celu w hinduizmie.

Możliwy do osiągnięcia różnymi sposobami, m.in. przez praktykę medytacji lub bhakti (akt całkowitego oddania się Bogu). Odpowiednik oświecenia znanego w buddyzmie.

• Pojęcie dharmy i karmy

Dharma – najwyższe prawo, właściwa droga, ścieżka, prawda, dobra karma. W klasycznych tekstach braminizmu słowo to oznaczało zespół podstawowych praw karmicznych. We współczesnym hinduizmie dharma to jednocześnie nazwa podstawowych zasad etycznych, jakimi powinien kierować się każdy wyznawca - obejmujących obowiązek pracy, założenia rodziny, spłodzenia i wychowania dzieci oraz na starość próby osiągnięcia wyzwolenia. Dharma jako powinność to wypełnianie obowiązków społecznych i religijnych.

W buddyzmie Dharma jest jednym z podstawowych terminów. Posiada wiele znaczeń: Prawo powszechne, ostateczna rzeczywistość, Doktryna buddyjska, nauki Buddy, Prawda, Zjawiska, Rzeczy, elementy, atomy

Karma -  dobre działają skutkują dobrą karmą (inaczej Prawo Wielkiego Powrotu). kosmiczne prawo przyczyny i skutku; koncepcja, zgodnie z którą każdy czyn jednostki będzie miał wpływ na przyszłość tej jednostki (choć niekiedy dopiero w jednej z przyszłych inkarnacji). Podstawowa zasada filozofii hinduistycznej, buddyjskiej i dźinijskiej.

Każdy jest odpowiedzialny za własne życie, cierpienie i szczęście, jakie sprowadza na siebie i innych. Ludzie wyznający hinduizm również często mówią, że karma jest zrobieniem złego uczynku, który trzeba odpracować albo zrobić coś dobrego w zamian. Czyli czasami karma jest traktowana jako kara.

2) buddyzm: Karma jest podstawowym i bardzo ważnym pojęciem we wszystkich szkołach buddyzmu i oznacza tu jedynie "zamierzone działanie". Nie oznacza więc rezultatu (określanego jako owoc), efektu czy przeznaczenia.

W buddyjskiej karmie nie ma fatalizmu. Buddyjskie prawo karmy opisuje, że działania, których rezultaty "zaowocowałyby" cierpieniem w następnym odrodzeniu, mogą być wyparte przez nowe działania jeszcze przed śmiercią, których rezultaty "zaowocują" szczęściem w następnym odrodzeniu. Prawo owe karmy wykazuje również, że te rezultaty doświadczane są tylko przez istotę, która nagromadziła ich przyczyny i nikt nie może zbawić tego "z zewnątrz" lub tym bardziej potępić.

• Joga i jej nurty (dżnana joga, karma joga, bhakti joga, hatha joga)

Joga- więź, zjednoczenie, ujarzmienie.  Jest ścieżka do osiągnięcia fizycznej/duchowej doskonałości, zjednoczenia z absolutem. Każda ścieżka doskonalenia umysłu, ciała, ducha. Na końcu zawsze jest Moksza. W ujęciu religijnym prowadzić ma to do przezwyciężenia prawa karmy i wyzwolenia z kręgu wcieleń (sansara).

-       Dżnana- rozwój intelektualny. Zdobywanie wiedzy i prawdy.

-       Karma joga- altruistyczne działania. Poświęcenie się dla innych. Polega na dążeniu do wyzwolenia poprzez bezinteresowne działanie.

-       Bhakti joga- oddanie osobistemu bogu.

-       Hatha joga- doskonalenie ciała. Bazuje głównie na pozycjach ciała asana, sześciu procesach oczyszczających krija oraz na kontroli oddechu (pranajama).

• Kosmologia hinduistyczna (purusza i prakriti, cykliczność kosmosu)

Świat duchowy (Purusza) i materialny (Prakriti). Purusza to ten, kto kontroluje i raduje się prakryti (naturą), czyli inaczej Iśwara – znawca, który kontroluje zarówno naturę materialną, Maję, jak i duszę indywidualną Dźiwę oraz panuje nad nimi. Prakriti oznacza początkową, pierwotną substancję stworzenia (natura).Jest energią rodzaju żeńskiego, kontrolowaną przez Brahmę (Stwórcę). Prakryti jest zawsze zależna. Zarówno żywe istoty, jak i materia znajdują się pod panowaniem, kontrolą.

Księgi hinduistyczne: śruti i smriti (Wedy, Upaniszady, eposy: Ramayana i Mahabharata)

Śruti – najstarsze, bezautorowe, wg tradycji podyktowane przez bogów. księgi objawione (dosł. Usłyszane) – kategoria świętych tekstów hisnduistycznych, do których należą Wedy - mitologiczne  (np. Atar weda) i Upaniszady – abstrakcyjne, filozoficzne teksty. Nie posiadają autora, ich powstanie przypisuje się boskiej inspiracji.

Smitri - (dosł. Zapamiętane) – kategoria świętych tekstów hinduistycznych; zgodnie z tradycją, ich autorem jest człowiek-postać historyczna. Do kategorii tej należą Parany (poruszają tematy takie jak: historia, religia, tradycja.) oraz eposy (między innymi Ramajana i Mahabharata).

• Hinduistyczny podział społeństwa na warny; uzasadnienie metafizyczne

Podział na warny: podział kastowy, inaczej (raczej) klanowy. Mamy 4 podstawowe warny – bramini (kapłani, mnisi, nie mają własności, żyją z ofiar [podarunków], zajmują się duchem, jako tym co ważniejsze od ciała), Kszatriowie (arystokraci, wojownicy, politycy, administratorzy), wajsjowie (kupcy i rzemieślnicy), siutrowie (chłopi, lud pracujący, robotnicy), nietykalni (inaczej dżandalowie; są poza warną, zajmują się pracą związaną z brudem i śmiercią).

Miliony wcieleń – jeżeli żyje się dobrze, cnotliwie to w następnym wcieleniu można urodzić się w kaście wyżej, nawet jako Bóg (w Hinduizmie Bogowie są śmiertelni).

Formuła „atman jest brahmanem” i jej interpretacja

Ataman to hinduistyczna koncepcja wiecznej duszy, obecności cząstki ducha absolutnego w człowieku, to prawdziwe „ja”, cząstka jako część absolutu, jej fundament.. Z kolei brahman to  Duch absolutny, duchowa jedność wszelkiego istnienia. Jest to ludzkie istnienie, Brahman jest jak wielkie ognisko wyszczelające iskry.

• Maya – koncepcja iluzoryczności świata

Maja – iluzja świata materialnego. Samo słowo oznacza coś, czego nie ma; w wedyzmie jest to nadprzyrodzona, iluzoryczna moc bóstwa w formie Dewi; manifestacja boskiej energii; w wedancie i buddyzmie ułuda zasłaniająca rzeczywistość. Maya jest iluzją, namacalną i mentalną rzeczywistością codziennie absorbującą świadomość żywych istot, zakrywającą przed nimi prawdę na temat tożsamości i ich związku z Brahmanem. Wg hinduizmu maja oddziałuje głównie poprzez tzw. fałszywe ego (ahamkara), czyli utożsamianie się z materialnym ciałem, oraz poprzez przywiązanie do posiadanych rzeczy (mameti). Pokonanie wpływu mai jest konieczne do wyjścia z cyklu sansary i osiągnięcia wyzwolenia (mokszy).

• Mohandas Gandhi i jego koncepcja biernego oporu (satyagraha)

Mohandas Karamchand Gandhi (ur. 2 października 1869 w Porbandarze, zm. 30 stycznia 1948 w New Delhi), zwany: Mahatma Gandhi, albo po prostu: Mahatma, co w sanskrycie znaczy wielka dusza – jeden z twórców współczesnej państwowości indyjskiej i propagator pacyfizmu jako środka nacisku politycznego.

Bierny opór to sprzeciw bez używania siły fizycznej lub bez większej aktywności. Za jego twórcę uznaje się Mahatmę Gandhiego, który zachęcał swoich rodaków, by w ten sposób przeciwstawiali się brytyjskim władzom kolonialnym w Indiach. Tzw. ustawa Rowlatt z roku 1919 upoważniała rząd do uwięzienia wszystkich winnych zamieszek bez przeprowadzenia procesu sądowego. W Pendżabie miała miejsce masakra  Amritsar, w której z ręki Brytyjczyków zginęło 379 ludzi. Zostawiła ona w narodzie poczucie głębokiej traumy, spowodowała także wybuch powszechnej nienawiści oraz liczne akty przemocy.

Gandhi potępił zarówno postępowanie Brytyjczyków jak i akcje odwetowe Hindusów. Sławna stała się jego oferta złożenia kondolencji Brytyjczykom, którzy ucierpieli, oraz skazania winnych zamieszek. Propozycja została przyjęta po bardzo emocjonalnej przemowie Gandhiego, w której argumentował, że każda przemoc jest zła i nie można jej niczym usprawiedliwić. Ponadto twierdził, że Hindusi nie powinni karać niewinnych brytyjskich cywilów, którzy przecież nie są sprawcami rasowej nienawiści, wzniecanej przez rząd kolonialny.

Według Gandhiego „bierny opór powstał jako broń ludzi słabych; nie wyłącza on możliwości, że dla osiągnięcia celu użyją fizycznej przemocy”. Stworzona przez niego filozofia walki bez użycia przemocy znana jest także pod sanskrycką nazwą  satyāgraha. Ma ona swoje źródło w ahinsie, występującej w indyjskich religiach zasadzie nieszkodzenia nikomu.

Bierny opór propagował także Martin Luther King. W Polsce lat 80. XX wieku był stosowany m.in. przez Ruch Wolność i Pokój.