Wstęp do buddyzmu - część 1 - Buddyzm Teravada i Mahajana

• Siddhartha Gautama (Budda historyczny) i jego życie

Książe z rod Śakjów. Jego nauki stały się podstawą buddyzmu.

a.       563-483 p.n.e. w królewskiej rodzinie na południu obecnego Nepalu, niedaleko ówczesnego miasta Kapilavastu. (jedna z legend) Zgodnie z kanonem palijskim matka Gautamy miała tajemniczy sen, chciała się dowiedzieć co on oznacza. Sen przedstawiał dziecko i mnóstwo symboliki. Syn, który się narodzi z tego małżeństwa zostanie albo władcą świata, zdobywcą, albo władcą duchowym, który zmieni świat. Matka zmarła podczas porodu. To co pojawiło się we śnie się zdarzyło np. od razu po narodzinach zaczął chodzić.

b.      Jego ojciec nie chciał aby został władcą duchowym, wybrał ascetyczną drogę. Dlatego przez 29 lat nie wychodził z pałacu, ucząc się m.in. rzemiosła rycerskiego. Ojciec chciał zataić przed synem pojęcie cierpienia – otaczało go tylko szczęście, piękno, dobrobyt.

c.       Podróże:  w wieku 29 opuścił mury i zobaczył królestwo Laddah w którym żył. Zobaczył bezdomnego i niepełnosprawnego (oparty o lasce, niewidomego i niedosłyszącego) starca. Zapytał to kim on jest i dostał odpowiedź która zmieniła jego postrzeżenie świata (nigdy nie widział starej osoby). Druga podróż – spotkał osobę o odpadającej skórze, trędowatego. Była to pierwsza widziana chora osoba. Trzecia podróż - zobaczył grupę ludzi nosząco zmarłego. Była to pierwsza zmarła osoba, dowiedział się że życie jest kruche i kiedyś się skończy. Czwarta podróż – spotkał brodatego mężczyznę w pozycji lotosu (ascetą), nie ruszał się wcale, nie zdradzał emocji, spokojnie siedział. Postanowił iść tę drogą, wyrzekając się ziemskich przyjemności. Nawet się z żoną nie pożegnał, zabrał tylko ukochaną woźnicę i konia.

d.      7 lat żył w ascezie, zamienił się ubraniami z bezdomnym, odmawiał sobie wszystkiego. Pewnego dnia medytował przez 49 dni pod drzewem Bodhi. Ostatniego dnia doznał oświecenia.

e.       Przez 45 lat Budda wędrował przez północne Indie udzielając nauk zwanych dharmą. Otaczało go zawsze wielu uczniów, którzy wędrowali razem z nim.  Na Wzgórzu Sępów w Radżgir udzielał przede wszystkim nauk Wielkiej Drogi o współczuciu i mądrości (drugi obrót kołem dharmy); w Szrawasti (w królestwie Magadha) i Waisiali objaśnił wreszcie Diamentową Drogę obejmującą głównie nauki o promiennej i otwartej naturze umysłu (trzeci obrót kołem dharmy). Mimo że Budda i jego uczniowie nigdy nie misjonowali, nowa nauka rozprzestrzeniała się szybko w północnych Indiach. Nauki otrzymywał każdy, kto był rzeczywiście zainteresowany i ów rozwój odbywał się w niewymuszony, swobodny sposób.

f.       Budda i jego uczniowie spędzali pory deszczowe na odosobnieniu, intensywnie praktykując medytację. W pozostałym czasie Budda podróżował i nauczał. W ciągu 45 lat udzielił 84 000 nauk, które dzisiaj zebrane są w 108 tomach tworzących tak zwany Kandziur.  Umarł w wieku z powodu zatrucia nieświeżym jedzeniem.

• Cztery Szlachetne Prawdy buddyjskie i ich interpretacja

Cztery Szlachetne Prawdy – to podstawa nauk buddyzmu. Pojawiają się one wielokrotnie w buddyjskich tekstach (np. Kanon Pālijski). Powstały w wyniku doświadczenia przez Buddę Śakjamuniego „Przebudzenia” (pāli. bodhi). Są one postrzegane przez buddyzm jako głęboka analiza psychologiczna rzeczywistości i metodologia postępowania, a nie zwykła filozofia. Dlatego też Budda mówił:

Ta nauka opiera się na słowach kazania dla Pięciu Ascetów, w Parku Gazeli (Sarnath), po „Przebudzeniu” Buddy. Kazanie to zwane jest „Kazaniem o Wprawieniu w Ruch Koła Dharmy”. W Culamalunkya Sutta ze zbioru Majjhima Nikaya, Budda wyjaśnia:

Są to:

Pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu

Druga Szlachetna Prawda o Przyczynie Cierpienia

Trzecia Szlachetna Prawda o Ustaniu Cierpienia

Czwarta Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia

• Ośmioraka ścieżka jako droga prowadząca do ustania cierpienia

Szlachetna Ośmioraka Ścieżka - zbiór podstawowych zaleceń buddyzmu. Zgodnie z Czwartą Szlachetną Prawdą wygłoszoną przez Buddę na pierwszym kazaniu, ścieżka prowadzi do wyzwolenia, do spokoju, wygaśnięcia cierpienia (dukkha), do bezpośredniej wiedzy, do oświecenia, do nirwany. Ośmioraka Ścieżka prowadzi  do wyplenienia pożądań, awersji i iluzji. Składa się z ośmiu części:

Słuszny (prawy, prawdziwy, właściwy) pogląd (rozumienie) – zrozumienie Czterech Szlachetnych Prawd, zrozumienie konieczności przebywania w medytacyjnym zrównoważeniu, zrozumienie prawa przyczyny i skutku, zrozumienie nietrwałości, pragnienie uwolnienia wszystkich istot od cierpienia.

Słuszne myślenie (postanowienie) – wykorzenienie żądzy i nieżyczliwości, postanowienie wyrzeczenia się złej woli i odstąpienie od wyrządzania wszelkiej krzywdy

Słuszne słowo (mowa) – wstrzymanie się od kłamstwa i obmowy, używanie mowy w celu przynoszenia pożytku innym

Słuszny czyn (postępowanie) – przestrzeganie Pięciu Wskazań:

Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by powstrzymywać się od odbierania życia.

Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by nie brać tego co nie dane.

Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by powstrzymywać się od złego seksualnego prowadzenia się.

Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by powstrzymywać się od niewłaściwej mowy.

Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by powstrzymywać się przed spożywaniem napojów odurzających i narkotyków, które prowadzą do nieuważności.

W Ośmiu wskazaniach dodane zostają trzy wskazania:

Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by powstrzymywać się od jedzenia w zakazanym czasie (tj. po południu).

Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by powstrzymywać się od tańca, śpiewu, muzyki, oglądania przedstawień, noszenia girland, używania perfum i upiększania ciała kosmetykami.

Zobowiązuję się przestrzegać nakazu, by powstrzymywać się od spania w wysokich i luksusowych łożach.

Mnisi przestrzegają dodatkowo szeregu wskazań, większość z których jest rozwinięciem lub pogłębieniem Ośmiu Wskazań. Tak na przykład Trzecie Wskazanie dla mnicha oznacza nawet nie dotykać się do kobiety. W celu utrzymywania ciała i umysłu w czystości, mnisi uczą się szanować wszystkie kobiety i traktować starsze kobiety jak matki, rówieśniczki jak siostry, a młodsze kobiety jak córki. Oprócz tego mnisi nie korzystają z pieniędzy ("złota i srebra"), przestrzegają szeregu reguł etycznego zachowania. Do cierpienia, między innym, prowadzi też późna pora nocnego spoczynku.

Słuszne zarobkowanie (sposób utrzymywania się przy życiu) – utrzymywanie się z zajęcia niewymagającego łamania przykazań: powstrzymywanie się od zarobkowania przynoszącego szkodę innym istotom, takiego jak: handel bronią, żywymi istotami lub ich ciałami, odurzającymi napojami i innymi narkotykami, trucizną, od rybołówstwa, rzeźnictwa, wojskowości, fałszu, zdrady, przepowiadania przyszłości, oszustwa, wykorzystywania itp.

Słuszne dążenie (wysiłek) – intencje i wysiłek, które nie pozwalają na powstawanie złych, a pozwalają na powstanie dobrych mentalnych właściwości, dążenie do oświecenia

Słuszne (bezwysiłkowe) skupienie (uważność, przytomność) – brak przeszkadzających myśli – znalezienie przestrzeni między nimi. Zachowanie uważności we wszystkim, co się przedsięwzięło

Słuszna medytacja (koncentracja) – dążenie do osiągania stanów, w których znika „ego”

• Koncepcja siunjaty (pustki-niesubstancjalności)

Siunjata – pojęcie występujące we wszystkich odłamach buddyzmu. Jest kluczowym pojęciem dla zrozumienia mahajany. Zgodnie z jej doktryną wszystkie rzeczy, czyli dharmy, są przejawieniami pozbawionymi realnego istnienia czy definitywnego nieistnienia. Szkoły buddyzmu wczesnego, na ogół przyjmowały istnienie dharm, takimi jakimi wydają się przejawiać, choć zakładały brak tożsamości "ja".  Słowo "pustka" lub "pustość" – w sanskrycie siunjata, to rzeczownik odprzymiotnikowy pochodzący od słowa siunja – "pozbawiony", co w dokładnym tłumaczeniu oznacza "pozbawioność". Słowo to sugeruje brak – brak cech, brak własnej natury. Stwierdzenie: "forma jest pustką" należy rozumieć następująco: rzeczy (zjawiska) nie posiadają swej własnej esencji, nie posiadają własnej natury. Natomiast zjawiska, które są puste, czyli pozbawione esencji, przejawiają się w różnorodny sposób, zależny od wielu czynników ("pustka jest formą"). Pojawiają się one w określonych warunkach, trwają jakiś czas, następnie znikają. Istnieją jedynie we współzależny sposób – zależą od przyczyn i warunków, nie mają więc realnego bytu. Także dharmy, które według innych doktryn opisywane są jako istniejące rzeczywiście, zarówno te uwarunkowane - powstające i zaraz znikające, jak i nieuwarunkowane (nirwana), według systemu mahajany w swej esencji są tym samym. Ich prawdziwy byt transcenduje proces powstawania i znikania, a także współzależne bądź niezależne istnienie.

• Therawada jako ortodoksyjny nurt buddyzmu

Szkoła starych mnichów, niekiedy zwany też Hinajamą (pejoratywnie)

Rozpowszechnił się na południu Subkontynentu Indyjskiego. Obecnie obowiązuje na Sri Lance, państwach Indochin (Tajlandia - 90%, Laos), Birma, Kambodża, Nepal i trochę w Chinach. Praktykuje go około 150 mln ludzi na świecie.

Celem: stać się oświeconym (wyciszonym) - Arhatem.  Jest ot osoba, która osiągnęła doskonałość duchową i wyrwałą się z kręgu sansary. Ostateczny cel praktyk buddyzmu therawady. Każdy może zostać oświecony. Występuje tu samozbawienie. Ideał terawady - człowiek wyciszony.

Nauki terawady: Anitya - nieustanna zmienność, transformacja, nic nie jest trwałe oprócz zmienności. Koncepcja, zgodnie z którą wszelkie istnienie i wszelkie zjawiska na tym świecie podlegają nieustannym zmianom i ani przez chwilę nie pozostają takie same (wszystko musi kiedyś umrzeć lub skończyć się, co stanowi przyczynę cierpienia).  Nauka o cierpieniu - pragnienie rodzi pragnienie. To czego pragniemy jest nietrwałe, więc zanika i to prowadzi do cierpienia.

Terawada nie czci żadnych bogów. Jest agnostyczna - zawiesza osąd czy istnieją czy też nie.

istnieje iluzja ego, ale nie samo ego.

Minimalizm, teksty powstają anonimowo, ascetyzm, nacisk na negację ego, nie ma nacisku na to, by pamiętać imiona.

• Kanon palijski i jego znaczenie w buddyzmie theravady

Podstawą buddyzmu theravady jest kanon palijski (spisany na Sri Lance na liściach, 29r. p.n.e.). Jest to zestaw Sutr, dokumentująca nauki Buddy, najstarsze źródło pisane, zapisane w języku Pali. Wcześniej przekaz ustny, dlatego tak późno go spisano. Bezpośrednio oparty na przekazie Buddy. Wybrano język palijski bo najbardziej przypominał język Buddy. Dziś jest to język wymarły, nieużywany.  

• Arhat jako ideał etyczny buddyzmu therawady

Osoba, która osiągnęła doskonałość duchową i wyrwała się z kręgu sansary. Ostateczny cel praktyk buddyzmu therawady.

• Mahajana i jej różnice z therawadą

Główna różnica, między Mahajaną a Therawadą, polegała na różnej drodze osiągnięcia oświecenia. W Therawadzie chodziło o osobiste wyciszenie i indywidualistyczne osiągnięcie oświecenia, po którym opuszczasz swoje ciało materialne, zbawienie samego  siebie – Bodhiczitta. Natomiast wyznawcom Mahajany, zależało w przeciwieństwie do wyznawców Therawady, na tym by wszystkie istoty osiągnęły oświecenie. Ci  którzy osiągnęli najwyższą wiedze pozostają na ziemi, by móc poprowadzić innych ku dobrej ścieżce – Bodhisattva – ten który pozostaje by pomagać innym.

Tharawada opiera się na Kanonie Palińskim, natomiast Mahajana przede wszystkim na podaniach, opowieściach, historii Buddy.

Therawada (droga starszych, czasem też błędnie hinajana – mały wóz)

Ortodoksyjny nurt buddyzmu, opierający się przede wszystkim na pismach wchodzących w skład kanonu palijskiego. Według buddyzmu theravady celem egzystencji jest osiągnięcie statusu arhata – indywidualne wygaśnięcie, wyrwanie się z kręgu sansary. Buddyzm theravady jest rozpowszechniony między innymi na Sri Lance, w Tajlandii, Kambodży, Laosie, Birmie i Wietnamie.

Mahajana (Wielki Wóz)

Nurt buddyzmu zakładający, że ideałem etycznym jest osiągnięcie statusu bodhisattwy – istoty, która osiągnęła oświecenie, lecz pozostaje w świecie, by pomagać wszystkim istotom czującym w dążeniu do wyrwania się z kręgu sansary. Mahajana charakteryzuje się rozbudowanym panteonem bóstw. Jej nauki opierają się nie tylko na kanonie palijskim, ale również wielu rozmaitych innych sutrach (jak na przykład Sutra Lotosu, Sutra Serca, Diamentowa Sutra, Sutra Podwyższenia i inne). Mahajana wyznawana jest przede wszystkim w Chinach i Japonii.

• Postać bodhisattwy w mahajanie

Bodhisattwa - Istota, która osiągnęła stan oświecenia, lecz kierując się współczuciem postanowiła pozostać w świecie materialnym, aby umożliwić oświecenie wszystkim istotom czującym. "Rezygnacja z własnego oświecenia" ma charakter dydaktyczny i symboliczny, obrazując wagę altruistycznej motywacji ponad własne osiągnięcia. Według terminologii mahajanyistnieje 10 kolejnych poziomów bodhisattwy (sanskryt bhumi), na których coraz głębiej rozpoznaje współzależność wszystkich zjawisk oraz brak rzeczywistej natury tych zjawisk (siunjata). Ukoronowaniem tej ścieżki jest stan buddy, czyli "Trzy ciała Buddy". Stan ten ma największe możliwości przynoszenia pożytku istotom. Jest niczym mityczny "Wszystko-spełniającego Klejnot", całkowicie spontaniczny i bezwysiłkowy dla dobra "czujących istot".

• Bodhiczitta i jej metafizyka

Bodhićitta – aspiracja osiągnięcia oświecenia dla dobra wszystkich czujących istot (pragnienie uwolnienia wszystkich istot od cierpienia). Bodhićitta ma fundamentalne znaczenie dla skuteczności buddyjskich praktyk, ponieważ łączy nastawienie i pogląd ukierunkowane na zaufanie do wrodzonej wszystkim czującym istotom zdolności do tego, by rozpoznała się w nich pierwotna natura Umysłu. Bodhićitta jest często porównywana do zarodka, swoistej "iskry oświecenia", w której swój początek ma proces dążenia do wyzwolenia i osiągnięcia stanu Buddy. Podstawami bodhićitty są miłująca dobroć i współczucie.

• Sutra lotosu jako najważniejszy tekst mahajany

Sutra Lotosu jest jednym z najważniejszych tekstów nauk Buddyjskich. Mówi o tym, że każda osoba posiada potencjał na osiągnięcie stanu Buddy - czyli stanu absolutnego szczęścia, uwolnienia od strachu i iluzji, zwanym Oświeceniem. Każdy z nas, bez wyjątków ma ten potencjał.

Kluczowym przesłaniem Sutry Lotosu jest to, że w każdej chwili mamy w sobie zdolność do przezwyciężenia jakiegokolwiek problemu lub trudności, które możemy napotkać w życiu; zdolność do przekształcania każdego cierpienia. Dana jest nam taka moc. Sutra Lotosu jest przypomnieniem, które kieruje ku aktywnemu zaangażowaniu w codzienne ziemskie życie i wszystkie jego wyzwania jakie niesie za sobą. Zachęca by przemieniać cierpienia i przezwyciężać przeciwności losu, by tworzyć szczęście. Jest przyrzeczeniem, aby nigdy nie ulegać trudnościom i się nie poddawać.